W poniedziałek 29 stycznia 2024 r. w siedzibie Fundacji Szkoła Liderów odbyło się “Spotkanie przy Wiejskiej”, którego organizatorem było Stowarzyszenie Dyrektorów i Dyrektorek Samorządowych Instytucji Kultury. Rozmawialiśmy o problemach, deficytach i potrzebach sektora kultury z perspektywy lokalnych instytucji kultury, w szczególności domów, ośrodków, centrów kultury i bibliotek. Przedstawiliśmy rozwiązania, które mogą zagwarantować dodatkowe wynagrodzenia roczne, czyli tzw. „trzynastki” pracownikom i pracowniczkom instytucji kultury.
W spotkaniu wzięły udział osoby związane ze Stowarzyszeniem Dyrektorów i Dyrektorek Samorządowych Instytucji Kultury, Stowarzyszeniem Dyrektorek I Dyrektorów Bibliotek INICJATYWY, Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich, Wielkopolską Rady Kultury, Narodowym Centrum Kultury oraz samorządowymi instytucjami kultury z kilku województw.
W trakcie spotkania omówione zostały kluczowe problemy samorządowych instytucji kultury, w szczególności nierówności, dysfunkcjonalność prawa oraz problemy w relacjach z organizatorami. Poddano dyskusji “Konkrety dla kultury” tj. rekomendacje wypracowane przez Stowarzyszenie Dyrektorów i Dyrektorek Samorządowych Instytucji Kultury, które zostały zaprezentowane w 2023 roku przy okazji Dnia Działacza Kultury.
Ważnym punktem spotkania była prezentacja rozwiązań mających na celu zagwarantowanie pracownikom i pracowniczkom instytucji kultury dodatkowego wynagrodzenia rocznego, czyli tzw. trzynastek. Obecnie “trzynastki” przysługują pracownikom: państwowych jednostek sfery budżetowej, urzędów organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i trybunałach, samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych, w tym placówek oświatowych i urzędów samorządowych, biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych.
Zgodnie z prawem pracownicy nabywają prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Pracownik, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem, że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy. W niektórych przypadkach pracownicy mają prawo do “trzynastki” w niepełnej wysokości nawet bez przepracowania 6 miesięcy danego roku.
Z kolei pracownicy instytucji kultury posiadają jedynie prawo do nagród za szczególne osiągnięcia w pracy. Analogiczne prawo posiadają jednak pracownicy sfery budżetowej niezależnie od prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Jako środowisko uważamy ten stan za nierówne traktowanie przez państwo pracowników instytucji kultury.
Aby zagwarantować “trzynastki” pracownikom i pracowniczkom instytucji kultury wystarczy w prosty sposób znowelizować Ustawę z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Drugim opcjonalnym sposobem jest nowelizacja Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Oba rozwiązania zostały zaprezentowane w formie projektów podczas poniedziałkowego spotkania.
Z przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Dyrektorów i Dyrektorek Samorządowych Instytucji Kultury szacunków wynika, że w skali budżetu państwa oraz budżetów samorządów zagwarantowanie “trzynastek” pracownikom instytucji kultury nie będzie znaczącym wydatkiem.
W przypadku zagwarantowanie dodatkowego wynagrodzenia rocznego pracownikom instytucji kultury fundusze płac w instytucjach kultury wzrosną maksymalnie o 8,5 proc. Na podstawie danych GUS z 2022 r., zakładając, zatrudnienie w instytucjach kultury na poziomie 79.041 etatów, przy średnim wynagrodzeniu 5.444 zł otrzymujemy kwotę ok. 430,3 mln zł. Uwzględniając koszty pracodawcy należy oszacować koszty na ok. 516 mln zł. Uwzględniając podwyżki, które otrzymała część pracowników instytucji kultury w roku 2023 i 2024 (częściowo z powodu wzrostu płacy minimalnej), maksymalne koszty zagwarantowania “trzynastek” w instytucjach kultury nie powinny przekroczyć ok. 560 mln zł. Jednak realnie wzrost ten będzie zapewne niższy, ponieważ kwotę tę należy pomniejszyć o nagrody dyrektorów, którzy otrzymują nagrody roczne na podstawie przepisów Ustawy o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi oraz częściowo kwoty nagród wypłacanych na podstawie art. 31 ust. 5 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Oznacza to, że realne koszty “trzynastek” w instytucjach kultury nie przekroczą 500 mln zł.
Biorąc pod uwagę średnią liczbę etatów w gminnych instytucjach kultury oszacowaną przez GUS na 11 oznacza to wydatek na poziomie ok. 70 tys. zł na gminę z uwzględnieniem kosztów pracodawcy rocznie – i to przy założeniu, że nagrody na podstawie art. 31 ust. 5 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wypłacane będą w dotychczasowej wysokości. Realne koszty „trzynastek” w instytucjach kultury wyniosą więc nie więcej niż zwiększenie zatrudnienia średnio o jeden (niewysoko opłacany) etat na gminę.
Kolejne spotkanie osób zainteresowanych zmianami w kulturze odbędzie się na początku kwietnia. O szczegółach poinformujemy.
Paweł Kamiński
