Dziś Dzień Działacza Kultury! Dokładnie rok temu z okazji naszego święta opublikowaliśmy “Konkrety dla kultury”, tj., czyli listę rekomendacji zmian systemowych w kulturze. Po roku idziemy za ciosem i ogłaszamy “Konkrety dla kultury+”.
Chcielibyśmy powiedzieć, że “Konkrety dla kultury” zostały zrealizowane. Jeszcze do tego nie doszło, jednak wypracowane i ogłoszone przez nas rekomendacje odbiły się szerokim echem. Były i są przedmiotem dyskusji w środowisku instytucji kultury, a także wśród polityków i polityczek. Jesteśmy przekonani, że realizacja “Konkretów” to tylko kwestia czasu… i naszej, jako środowiska, determinacji.
W jednym przypadku nie mamy co do tego wątpliwości. Rok temu wśród konkretów znalazła się m. im. zmiana zasad wynagradzania pracowników instytucji kultury, w sposób analogiczny do zasad wynagradzania pracowników samorządowych i nauczycieli, w szczególności przywrócenie „trzynastek”. W marcu tego roku, wspólnie z posłanką Marceliną Zawiszą i posłem Arkadiuszem Sikorą, zaprezentowaliśmy w Sejmie RP projekt ustawy o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostki sfery budżetowej, który ma przywrócić trzynaste pensje w instytucjach kultury. Projekt obecnie jest procedowany w Komisji Kultury i Środków Przekazu. Jak do tej pory żaden z klubów parlamentarnych nie zakwestionował jego zasadności. Należy się więc spodziewać, że wkrótce wejdzie on w życie.
Podtrzymujemy nasze przekonanie o tym, że obecny stan sankcjonuje nierówności, ogranicza faktyczną autonomię instytucji kultury i utrwala dysfunkcje. Uważamy, że realne zmiany w kulturze nie są możliwe bez przemyślanych, dopracowanych merytorycznie i mających poparcie środowiska propozycji. Dlatego proponujemy “Konkrety dla kultury+”, czyli kolejną pulę bardzo konkretnych propozycji, których realizacja może znacząco poprawić funkcjonowanie sektora kultury w Polsce i zapraszamy do dyskusji!
1. Zmiana przepisów dotyczących łączenia i likwidacji instytucji kultury poprzez wprowadzenie surowszych warunków łączenia lub likwidacji, tj. większości co najmniej 2/3 głosów ustawowego składu organu stanowiącego organizatora w przypadku łączenia instytucji kultury oraz 3/4 głosów w przypadku likwidacji.
Obecnie przepisy Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej przewidują, że organizator może połączyć lub zlikwidować instytucję kultury poprzez wydanie aktu o połączeniu lub likwidacji, to jest podjęcie uchwały przez organ stanowiący organizatora. Uchwała o połączeniu, lub likwidacji instytucji zapada zwykłą większością głosów. Biorąc pod uwagę możliwe konsekwencje takich decyzji, a także różne doświadczenia w tym zakresie, zasadne jest wprowadzenie surowszych wymogów dotyczących większości z jaką tego typu decyzje winny być podejmowane.
2. Utworzenie oddziałów Narodowego Centrum Kultury w największych miastach w Polsce – docelowo w każdym mieście wojewódzkim.
Działalność Narodowego Centrum Kultury jest bardzo pozytywnie postrzegana przez instytucje kultury o charakterze lokalnym. Jednak skala tej działalności jest częściowo nieadekwatna do potrzeb. Dotyczy to między innymi programów wsparcia kadr kultury, działań sieciujących, a także ogólnopolskich wydarzeń, które cieszą się olbrzymią popularnością. Utworzenie oddziałów Narodowego Centrum Kultury, np. na wzór Narodowego Instytutu Dziedzictwa, pozwoliłoby na lepsze dotarcie do lokalnych instytucji kultury i sprzyjałoby budowaniu sieci regionalnych.
3. Uruchomienie programów dotacyjnych finansowanych przez MKiDN mających na celu rozwój kadr kultury.
Obecnie przepisy nie gwarantują pracownikom instytucji kultury innym niż biblioteki środków na kształcenie i rozwój zawodowy. Jednocześnie istnieje deficyt programów dotacyjnych, które umożliwiają finansowanie szkoleń i innych form doskonalenia zawodowego oraz programów wspierających rozwój kadr kultury, zwłaszcza na poziomie regionalnym i lokalnym. Proponujemy uruchomienie nowych programów dotacyjnych, dla których celem będzie wspieranie rozwoju zawodowego pracowników instytucji kultury, a także modyfikację istniejących, w tym wyłączenie z programu Edukacja kulturalna zadania nr 3 (zadania podnoszące kwalifikacje kadr kultury i nauczycieli, rozwijające kompetencje w zakresie realizacji działań animacyjnych i edukacyjnych, zawierające komponent praktycznego wykorzystania nabytych umiejętności) i włączenie go do nowego programu.
4. Częściowe ujednolicenie obowiązków organizatora w stosunku do różnych rodzajów instytucji kultury poprzez wprowadzenie obowiązku zapewnienia środków na doskonalenie zawodowe pracowników wszystkich rodzajów instytucji kultury.
Zgodnie z art. 12 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej organizator zapewnia instytucji kultury środki niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona. Jednocześnie zgodnie z art. 9. ust. 2. pkt c) Ustawy o bibliotekach organizator zapewnia pracownikom bibliotek środki na doskonalenie zawodowe. Stanowi to o nierówności pracowników instytucji kultury innych niż biblioteki w stosunku do bibliotekarzy. Analogicznie jest w odniesieniu do innych grup pracowników sektora publicznego. Zgodnie z art. 24 ust. 2 pkt 7) Ustawy o pracownikach samorządowych do obowiązków pracownika samorządowego należy w szczególności stałe podnoszenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Z kolei zgodnie z art. 29 pracownicy samorządowi uczestniczą w różnych formach podnoszenia wiedzy i kwalifikacji zawodowych, a w planach finansowych urzędów gminy, starostw, urzędów marszałkowskich, a także jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych przewiduje się środki finansowe na podnoszenie wiedzy i kwalifikacji zawodowych.
5. Utworzenie Krajowej Rady Upowszechniania Kultury, analogicznie do Krajowej Rady Bibliotecznej i o analogicznych kompetencjach.
Zgodnie z przepisami Ustawy o bibliotekach przy ministrze właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego działa Krajowa Rada Biblioteczna. Do jej zadań należy w szczególności: opiniowanie aktów prawnych dotyczących bibliotek; koordynowanie ogólnokrajowych przedsięwzięć bibliotecznych; stymulowanie rozwoju najważniejszych kierunków polskiego bibliotekarstwa; opiniowanie działań i inicjatyw istotnych dla rozwoju bibliotek; okresowa ocena działalności bibliotek i skuteczności polityki bibliotecznej; przedstawianie opinii w sprawie połączenia biblioteki z instytucją kultury niebędącą biblioteką. W skład Rady powoływani są: dyrektor Biblioteki Narodowej, dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej, czterej przedstawiciele bibliotek publicznych wskazani przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, czterej przedstawiciele bibliotek szkolnych, pedagogicznych i naukowych wskazani przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, dwaj przedstawiciele środowisk naukowych wskazani przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki oraz trzej przedstawiciele środowisk bibliotekarskich i twórczych. Postulujemy powołanie analogicznej rady, w skład której wejdą: dyrektor Narodowego Centrum Kultury, przedstawiciele instytucji upowszechniania kultury, przedstawiciele środowisk naukowych oraz przedstawiciele organizacji zrzeszających osoby związane z instytucjami upowszechniania kultury.
6. Wprowadzenie wymogu posiadania przez samorządy dokumentów strategicznych dotyczących kultury.
Należy rozważyć wprowadzenie wymogów posiadania przez jednostki samorządu terytorialnego dokumentów strategicznych, programów wieloletnich lub planów współpracy z podmiotami kultury. Tworzenie takich dokumentów może wymusić szerszą refleksję na temat kultury na poziomie samorządów. Posiadanie np. strategii rozwoju kultury na poziomie gminy może być np. warunkiem lub preferencją przy aplikowaniu w programach MKiDN.
7. Zmiana przepisów dotyczących łączenia instytucji kultury poprzez umożliwienie wskazania instytucji przełączającej i przyłączanej, analogicznie jak w przypadku na przykład spółek kapitałowych.
Obecnie przepisy o łączeniu instytucji kultury zawarte w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej wykluczają możliwość łączenie instytucji bez tworzenia nowej instytucji kultury, tj. nowego podmiotu z nową osobowością prawną. Taka sytuacja prowadzi do niepotrzebnych problemów takich jak m. in. konieczność uzyskania nowego wpisu do rejestru instytucji kultury, nadania nowego numeru REGON, a także numeru identyfikacji podatkowej (NIP). To powoduje, że nawet w przypadku przyłączenia bardzo małej instytucji do bardzo dużej instytucji niezbędne jest utworzenie nowego podmiotu i przejście wszystkich procedur z tym związanych. Wydaje się racjonalne, aby przynajmniej w niektórych przypadkach umożliwić łączenie instytucji bez formalnej likwidacji wszystkich łączonych instytucji, tj. w sposób analogiczny jak dla spółek kapitałowych, tj. ze wskazaniem, która instytucja jest instytucją przejmującą, a która instytucją przejmowaną.
